حیوان، وسیله ى خداشناسى و وسیله ى آزمایش انسان می شود. حیوان، معجزه الهى و وسیله ى قهر الهى مى شود.
همانطور که چهار پرنده سبب اطمینان ابراهیم، اژدها وسیله ى حقّانیّت موسى، نهنگ مأمور تنبیه یونس، موریانه وسیله ى کشف مرگ سلیمان، سگ اصحاب کهف مأمور نگهبانى و ابابیل مأمور سرکوبى فیل سواران شدند.
«فَلَمَّا قَضَیْنا عَلَیْهِ الْمَوْتَ ما دَلَّهُمْ عَلى مَوْتِهِ إِلاَّ دَابَّةُ الْأَرْضِ تَأْکُلُ مِنْسَأَتَهُ فَلَمَّا خَرَّ تَبَیَّنَتِ الْجِنُّ أَنْ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ الْغَیْبَ ما لَبِثُوا فِی الْعَذابِ الْمُهِینِ» (سبا 14)
پس چون مرگ را بر سلیمان مقرّر داشتیم، کسى جنّیان را از مرگ او آگاه نساخت مگر جنبنده ى زمین (موریانه) که عصایش را (به تدریج) مى خورد، پس چون سلیمان به زمین افتاد جنّیان دریافتند که اگر غیب مى دانستند، در آن عذاب خوار کننده (کارهاى سخت) نمى ماندند.
حضرت على علیه السلام مى فرماید: «فلو ان احدا یجد الى البقاء سلما او الى دفع الموت سبیلا لکان ذلک سلیمان ابن داود الذى سخر له ملک الجن و الانس مع النبوة و عظیم الزلفة» (نهج البلاغه، خطبه 182) اگر کسى براى ماندن و بقا راهى داشت و مى توانست از مرگ در امان بماند، همانا سلیمان بود که جن و انس در تسخیر او بودند و مقام نبوت را دارا بود و قرب و منزلتى بزرگ داشت.
«منسأة» به معناى عصا و به گفته روایات مراد از «الْعَذابِ الْمُهِینِ» کارهاى سختى بود که جنّیان انجام مى دادند.(تفسیر مجمع البیان)
بر خلاف تورات کنونى که حضرت سلیمان را یک پادشاه جبار و بتخانه ساز و تسلیم هوسهاى زنان معرفى کرده (تورات کتاب اول ملوک و پادشاهان) ،قرآن مجید سلیمان را یک پیغمبر بزرگ خدا مى شمرد، و او را به عنوان سمبل قدرت و حکومت بى نظیر مطرح کرده، و در لابلاى بحثهاى مربوط به سلیمان درسهاى بزرگى به انسانها داده که هدف اصلى از ذکر این داستانها همان عبرتها بوده است
پیامهای آیه:
1ـ زمان مرگ، به دست خداست. «قَضَیْنا»
2ـ مرگ، حتّى به سراغ کسانى که نبوت و سلطنت را یک جا دارند مى رود. «قَضَیْنا عَلَیْهِ الْمَوْتَ»
3ـ حیوانات، مأموران خدا هستند. «دَلَّهُمْ ... دَابَّةُ الْأَرْضِ»
4ـ جنّ، غیب نمى داند. (با افتادن سلیمان به زمین، هم خود جنّ فهمید که غیب نمى داند و هم مردم فهمیدند که ادّعاى جنّ مبنى بر آگاهى از غیب بیهوده است.) «تَبَیَّنَتِ ... لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ الْغَیْبَ» ...
5ـ جنیان داراى احساس عزّت و ذلّت و گریز از کار سخت هستند. «ما لَبِثُوا فِی الْعَذابِ الْمُهِینِ»
حیوانات مأموران خدا هستند
1ـ تکّه اى از بدن گاو، مقتول را زنده مى کند و او قاتل خود را معرّفى مى کند. (در ماجراى گاو بنى اسرائیل) «إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَذْبَحُوا بَقَرَةً» (بقره، 63 73)
2ـ عنکبوت، پیامبر را در غار حفظ مى کند. «إِلَّا تَنْصُرُوهُ فَقَدْ نَصَرَهُ اللَّهُ» (توبه، 40)
3ـ کلاغ، معلّم بشر مى شود. «فَبَعَثَ اللَّهُ غُراباً» (مائده، 31)
4ـ هدهد، مأمور رساندن نامه سلیمان به بلقیس مى شود. «اذْهَبْ بِکِتابِی هذا» (نمل، 28)
5ـ ابابیل، مأمور سرکوبى فیل سواران مى شود. «وَ أَرْسَلَ عَلَیْهِمْ طَیْراً أَبابِیلَ»( فیل، 3)
6ـ اژدها، وسیله ى حقّانیّت موسى مى شود. «هِیَ ثُعْبانٌ مُبِینٌ»( اعراف، 107)
7ـ نهنگ، مأمور تنبیه یونس مى شود. «فَالْتَقَمَهُ الْحُوتُ» (صافات، 142)
8ـ موریانه وسیله ى کشف مرگ سلیمان مى شود. «تَأْکُلُ مِنْسَأَتَهُ»( سبأ، 14)
9ـ سگ اصحاب کهف مأمور نگهبانى مى شود. «وَ کَلْبُهُمْ باسِطٌ ذِراعَیْهِ بِالْوَصِیدِ» (کهف، 18)
10ـ چهار پرنده سبب اطمینان ابراهیم مى شود. «فَخُذْ أَرْبَعَةً مِنَ الطَّیْرِ»( بقره، 260)
11ـ الاغ، سبب یقین عُزیر به معاد مى شود. «وَ انْظُرْ إِلى حِمارِکَ» (بقره، 259)
12ـ شتر، گاو و گوسفند در حج، شعائر الهى مى شوند. «وَ الْبُدْنَ جَعَلْناها لَکُمْ مِنْ شَعائِرِ اللَّهِ» (حج، 36)
13ـ حیوان، وسیله ى خداشناسى مىشود. «أَ فَلا یَنْظُرُونَ إِلَى الْإِبِلِ کَیْفَ خُلِقَتْ» (غاشیه، 17)
14ـ حیوان، وسیله ى آزمایش انسان مى شود. «تَنالُهُ أَیْدِیکُمْ وَ رِماحُکُمْ» (مائده، 94)
15ـ حیوان، معجزه الهى مى شود. «هذِهِ ناقَةُ اللَّهِ» (اعراف، 73)
16ـ حیوان، وسیله ى قهر الهى مى شود. «الْجَرادَ وَ الْقُمَّلَ وَ الضَّفادِعَ»( اعراف، 133)
و نیز در قرآن چندین سوره به نام حیوانات است: بقره، انعام، نحل، نمل، عنکبوت و فیل.
